Μια σφαίρα είναι αρκετή για να αποκαλύψει την αλήθεια

Μνήμες του παρελθόντος έφεραν τα επεισόδια που ακολούθησαν τη δολοφονία ενός 18χρονου Αφροαμερικανού στο Μιζούρι των ΗΠΑ. Από τη Γένοβα και τον θάνατο του Κάρλο Τζουλιάνι μέχρι το Παρίσι, την Αθήνα  και την Κωνσταντινούπολη, τα θύματα της αστυνομικής βίας που αποτέλεσαν τη σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι είναι πολλά. Και κάθε άσκοπος και αιματηρός πυροβολισμός ή εκφοβισμός αποδεικνύεται παράγοντας απρόσμενων εξελίξεων.

Οι «Άθλιοι του Παρισιού» και οι ανήλικοι «ήρωες»

Για δύο ολόκληρες εβδομάδες, η Γαλλία φλεγόταν στα προάστια των μεγαλουπόλεων. Και όμως η εξέγερση των «Αθλίων» του Παρισιού, των νέων αφρικανικής καταγωγής που έβλεπαν μπροστά τους μόνο το φάσμα της ανεργίας, θα μπορούσε ίσως να είχε αποφευχθεί, εάν ο Ζακ Σιράκ έκανε πράξη τις πολιτικές του εξαγγελίες το 1995, λίγο πριν εκλεγεί πρόεδρος της χώρας.

«Στα στερημένα προάστια, βασιλεύει ένα είδος ήπιας τρομοκρατίας. Όταν τόσοι πολλοί νέοι άνθρωποι δεν βλέπουν τίποτα μπροστά τους παρά μόνο την ανεργία μετά το σχολείο, καταλήγουν να εξεγείρονται. Για ένα διάστημα, το κράτος μπορεί να επιβάλει την τάξη […] Πόσο όμως μπορεί να διαρκέσει αυτό;»

Τα λόγια αυτά γράφτηκαν από τον Ζακ Σιράκ τον Ιανουάριο του 1995. Τον Μάιο του ίδιου έτους, ο Σιράκ εξελέγη πρόεδρος της Γαλλίας και έκτοτε κυβερνά τη χώρα. Στα δέκα χρόνια που πέρασαν, με την ανεργία στα «στερημένα» προάστια να εκτοξεύεται στα ύψη και τη Γαλλία να φλέγεται για δύο εβδομάδες, φαίνεται πως μάλλον ξέχασε τις προεκλογικές του αναλύσεις.

Όλα άρχισαν στις 27 Οκτωβρίου 2005, όταν δύο 17χρονοι αφρικανικής καταγωγής, πιστεύοντας εσφαλμένα ότι καταδιώκονταν από την αστυνομία, βρήκαν τραγικό θάνατο από ηλεκτροπληξία σε υποσταθμό ηλεκτρικής ενέργειας, στον οποίο είχαν κρυφτεί. Τα νέα διαδόθηκαν γρήγορα στα «προβληματικά» προάστια της γαλλικής πρωτεύουσας και τα επεισόδια άρχισαν να κλιμακώνονται.

Εμπρησμοί αυτοκινήτων, νοσοκομείων, σχολείων και συγκρούσεις με την αστυνομία συνέθεταν το σκηνικό κάθε βράδυ επί δύο εβδομάδες στο Παρίσι και τις περισσότερες γαλλικές μεγαλουπόλεις, όπου επεκτάθηκαν τα επεισόδια. Απολογισμός: περισσότερα από 6.000 καμένα αυτοκίνητα σε 300 πόλεις, 1.500 συλλήψεις και ένας νεκρός. Η εξέγερση τερματίστηκε μετά τη λήψη αυστηρών κατασταλτικών μέτρων και την ανάκληση ενός νόμου του 1955 για απαγόρευση κυκλοφορίας.

Η κρίση αυτή ανέδειξε την αποτυχία της κοινωνικής και αστυνομικής πολιτικής της γαλλικής κυβέρνησης, αλλά και της πολιτικής ενσωμάτωσης των ξένων μεταναστών.

Με την κρίση έγινε επίσης παγκοσμίως γνωστός ο «σκληροπυρηνικός» και αμφιλεγόμενος τότε υπουργός Εσωτερικών, Νικολά Σαρκοζί, ανατέλλων αστέρας της γαλλικής Δεξιάς και πρόεδρος εν τέλει της χώρας. Αφενός, ήταν εκείνος που εισηγήθηκε σκληρή γραμμή στην αστυνόμευση της χώρας, όταν έγινε για πρώτη φορά υπουργός Εσωτερικών το 2002. Αφετέρου, δική του πρωτοβουλία ήταν η σύσταση του Γαλλικού Συμβουλίου Μουσουλμανικής Πίστης (CFCM) το 2003, προκειμένου να δοθεί επίσημη φωνή στο Ισλάμ στη Γαλλία.

Τελικώς, η εξέγερση κατεστάλη, τα περιοριστικά μέτρα κυκλοφορίας παραμένουν σε ισχύ για τρεις μήνες και η Γαλλία μπαίνει σε περίοδο ενδοσκόπησης για να αντιμετωπίσει τα βαθύτερα αίτια της μεγαλύτερης αναταραχής από τον Μάιο του ’68.

Οι αιματηρές συμπλοκές στην Κωνσταντινούπολη και ο «ήρωας» Μπερκίν Ελβάν

Χιλιάδες άνθρωποι ξεχύθηκαν στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης και άλλων πόλεων διαμαρτυρόμενοι για την αλόγιστη κατάχρηση της εξουσίας από τις αστυνομικές αρχές. Τουλάχιστον 12 άτομα τραυματίστηκαν από τα βίαια επεισόδια, που προκάλεσαν την έντονη αντίδραση των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αφορμή για τις διαδηλώσεις στάθηκε η βίαιη εκδίωξη διαδηλωτών από πάρκο της Κωνσταντινούπολης, οι οποίοι για τέταρτη συνεχή ημέρα παρέμεναν στον χώρο διαμαρτυρόμενοι για το σχέδιο ανέγερσης ενός εμπορικού κέντρου και πολυκατοικιών στην περιοχή.

Σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες, η αστυνομία έκανε εκτεταμένη χρήση χημικών προκειμένου να διαλύσει τον καταυλισμό που είχαν δημιουργήσει οι συγκεντρωμένοι στην πλατεία Ταξίμ,  μετέδωσαν τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης.

Οι οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων έσπευσαν να κατακρίνουν τη δράση των αστυνομικών αρχών, υποστηρίζοντας ότι η χρήση βίας κατά μιας ειρηνικής διαδήλωσης ήταν αδικαιολόγητη.

Επί τέσσερις συνεχείς ημέρες, διαδηλωτές είχαν συγκεντρωθεί στην πλατεία διαμαρτυρόμενοι για τα σχέδια ανέγερσης ενός εμπορικού κέντρου και πολυκατοικιών στην περιοχή, που θα είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή των πράσινων χώρων του πάρκου. Οι οικολόγοι είχαν επικρίνει το γεγονός ότι η πόλη θυσιάζει ολοένα και περισσότερους χώρους πρασίνου για την ανέγερση κτιρίων.

Η αναμέτρηση αυτή είχε τον δικό της «ήρωα», τον 15χρονο Μπερκίν Ελβάν, ο οποίος κατέληξε μετά από τραυματισμό στο κεφάλι από ευθεία βολή δακρυγόνων.

Ο έφηβος, που έγινε το όγδοο θύμα των αντικυβερνητικών διαδηλώσεων στο Γκεζί, έπεσε σε κώμα όταν χτυπήθηκε στο κεφάλι την ώρα που πήγαινε να αγοράσει ψωμί στην συνοικία Οκμεϊντανί της Κωνσταντινούπολης.

Από τότε έγινε ένα από τα κύρια σύμβολα της βίας που δέχθηκαν οι διαδηλωτές από την τουρκική αστυνομία σε όλη τη χώρα κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων.

Ο Μπερκίν έκλεισε τα 15 του χρόνια ενώ βρισκόταν σε κώμα. Πλήθος κόσμου συγκεντρώθηκε έξω από το νοσοκομείο όπου για εννέα μήνες νοσηλευόταν ο νεαρός, σε ένδειξη συμπαράστασης προς την οικογένεια. Μάλιστα, τα πνεύματα οξύνθηκαν μεταξύ μίας ομάδας διαδηλωτών και της αστυνομίας, η οποία έκανε χρήση χημικών δίπλα στην είσοδο του νοσοκομείο.

Οι γονείς του νεαρού συγκινήθηκαν όταν ακολούθησαν ακτιβιστές που έκαναν ολονυχτία για τον Μπερκίν.

«Δεν πήρε ο Θεός τον γιο μου μακριά, αλλά ο Ταγίπ Ερντογάν», είπε η μητέρα του, Γκιουλσούμ.

Ο Τούρκος πρωθυπουργός εξήρε την αστυνομία για την «ηρωική δράση» της κατά τη διάρκεια των αναταραχών του περασμένου Ιουνίου με αφορμή το πάρκο Γκεζί, παρά τους θανάτους και τους σοβαρούς τραυματισμούς από την επαναλαμβανόμενη βίαιη καταστολή των διαδηλώσεων.

Υπάρχει και αλλού «Φέργκιουσον»

Μετά τον θάνατο του Μάικλ Μπράουν από αστυνομικά πυρά και τα επεισόδια στο προάστιο του Σαντ Λούις, πολλοί θέτουν σήμερα ο ερώτημα «πόσο Φέργκιουσον υπάρχει στις πόλεις και τα χωριά των ΗΠΑ;». Σε αυτό προσπαθεί να απαντήσει η Deutsche Welle  με σχετικό ρεπορτάζ που αποδεικνύει ότι ο θάνατος του Αφροαμερικανού ήταν απλά η αφορμή για να ξεσπάσει η οργή του κόσμου.

Σύμφωνα με το ρεπορτάζ, στο Φέργκιουσον ζουν 21 χιλιάδες κάτοικοι. Εξ αυτών τα δύο τρίτα είναι Αφροαμερικανοί. Ο δήμαρχος και πέντε από τα έξι μέλη του δημοτικού συμβουλίου είναι λευκοί. Οι 50 από τους 53 αστυνομικούς που υπηρετούν στην περιοχή είναι επίσης λευκοί. Οι συγκρούσεις, που ακολούθησαν τον φόνο του 18χρονου Μπράουν, συνιστούν έκφανση αυτής της ασυμμετρίας, εκτιμούν Αμερικανοί κοινωνιολόγοι. Όπως υπογραμμίζει ο Ντάρνελ Χαντ, διευθυντής του Κέντρου Αφροαμερικανικών Μελετών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, «στο Φέργκιουσον η συμμετοχή των Αφροαμερικανών ήταν σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής ζωής υποβαθμισμένη». «Νομίζω ότι το Φέργκιουσον είναι ένα παράδειγμα για γεγονότα που έχουμε δει να επαναλαμβάνονται τα τελευταία χρόνια και τις τελευταίες δεκαετίες σε αυτή τη χώρα», υποστηρίζει η Λέξερ Κουάμι, εκπρόσωπος της οργάνωσης Leadership Conference on Civil and Human Rights.

Συνιστά το Φέργκιουσον μεμονωμένο περιστατικό; «Όχι», υποστηρίζουν, σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση οι οκτώ στους δέκα Αφροαμερικανοί των ΗΠΑ. Η υπόθεση του Μάικλ Μπράουν θέτει ερωτήματα αναφορικά με το πρόβλημα του ρατσισμού στην Αμερική. Με την ανάγνωση αυτή συμφωνεί και το 37% των λευκών που συμμετείχαν στη δημοσκόπηση.

Η Κουάμι παραπέμπει σε πολλές περιπτώσεις δολοφονίας Αφροαμερικανών από λευκούς αστυνομικούς, οι οποίοι έμειναν ατιμώρητοι για τις πράξεις τους, ωστόσο δεν υπάρχουν ασφαλή στοιχεία για τη συχνότητα των φαινομένων. Σύμφωνα με το περιοδικό «Mother Jones», από τα μέσα του περασμένου Ιουλίου μέχρι σήμερα, τέσσερις άοπλοι Αφροαμερικανοί βρήκαν τον θάνατο από πυρά λευκών αστυνομικών. Και όπως υπενθυμίζει ο Ντάρνελ Χαντ: «Δεν ακούμε για παρόμοιες υποθέσεις με εμπλοκή λευκών αόπλων εφήβων. Αυτό αντανακλά έναν τρόπο αντιμετώπισης των πραγμάτων, ο οποίος θέλει τους μαύρους να συνιστούν απειλή, την οποία θα πρέπει να κρατά κανείς υπό έλεγχο».

Πράγματι, οι εμπειρίες λευκών και μαύρων Αμερικανών στο Φέργκιουσον είναι διαφορετικές. Την περασμένη χρονιά το 92% των ερευνών και το 93% των συλλήψεων οδηγών αυτοκινήτων αφορούσαν Αφροαμερικανούς, μολονότι οι αστυνομικοί εντόπιζαν συχνότερα παρανομίες σε λευκούς (34% έναντι 22%) σε σχέση με μαύρους. Και αυτό δεν συνιστά ιδιαιτερότητα του Φέργκιουσον. Στη Νέα Υόρκη οι «έρευνες ρουτίνας» της αστυνομίας στον δρόμο έχουν ως στόχο κυρίως Αφροαμερικανούς και Λατινοαμερικανούς. «Οι γονείς μαύρων γιων δεν μπορούν να είναι βέβαιοι ότι τα παιδιά τους δεν θα παρενοχληθούν, δεν θα συλληφθούν και δεν θα κακοποιηθούν από την αστυνομία. Σε πολλές κοινότητες που ζουν έγχρωμοι, οι γονείς πρέπει να είναι βέβαιοι ότι τα παιδιά τους γνωρίζουν τα δικαιώματά τους και κατανοούν πώς να συμπεριφέρονται προκειμένου να επιβιώσουν στις συναλλαγές τους με την αστυνομία», τονίζει η Λέξερ Κουάμι.

Πολλές αμερικανικές οργανώσεις προάσπισης ανθρωπίνων και πολιτικών δικαιωμάτων απαιτούν την απαγόρευση των αστυνομικών ελέγχων με γνώμονα το χρώμα του δέρματος. Ζητούν επίσης μεγαλύτερο έλεγχο των τοπικών αστυνομιών από το υπουργείο Δικαιοσύνης και μεγαλύτερη αναλογικότητα στις τοποθετήσεις αστυνομικών σε σχέση με τη «φυλετική σύνθεση» του πληθυσμού στις διάφορες περιοχές.

Το πρόβλημα, ωστόσο, είναι βαθύτερο, εκτιμά ο κοινωνιολόγος Ντάρνελ Χαντ. «Έχουμε έναν μαύρο πρόεδρο, αλλά οι περισσότεροι Αφροαμερκανοί έχουν σήμερα μεγαλύτερα οικονομικά προβλήματα από ό,τι πριν από 20 χρόνια», επισημαίνει ο Χαντ, παραπέμποντας στη διπλάσια ανεργία που εντοπίζεται στους μαύρους και στο γεγονός ότι το εισόδημά τους είναι κατά το ένα τρίτο μικρότερο από τον αμερικανικό μέσο όρο.