ΚΥΠΡΙΑΚΟ: Σε διαφορετική ρότα Έλληνες και Τούρκοι

 

Καυτό αναμένεται το επόμενο χρονικό διάστημα για τα εθνικά μας θέματα. Το Κυπριακό, οι σχέσεις με τα Σκόπια, όπως και με την Αλβανία εξακολουθούν και παραμένουν στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας, ενώ δεν λείπουν και οι προκλήσεις από όλα τα μέτωπα.

Του Μιχάλη Κωτσάκου

Στην Αθήνα κυβερνητικοί κύκλοι εκφράζουν την αισιοδοξία τους για ένα νέο γύρο επίσημων συνομιλιών για το Κυπριακό. Κάτι που έθεσε ο Κυριάκος Μητσοτάκης στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην πρόσφατη συνάντηση τους στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ στην Ουάσιγκτον. Βέβαια για να πούμε και του στραβού το δίκιο ο Τούρκος πρόεδρος απέφυγε να απαντήσει. Ούτε καταφατικά, ούτε αρνητικά στο ενδεχόμενο νέου γύρου συνομιλιών. Κάτι που από την Αθήνα ερμηνεύθηκε ως θετικό μήνυμα.

Πάντως όλες οι πλευρές αναμένουν την Έκθεση της Μαρία Άνχελα Ολγκίν, προσωπικής απεσταλμένης του ΓΓ του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτιέρες, σε Λευκωσία, Αθήνα και Άγκυρα. Η κ. Όλγκιν διεξάγει συζητήσεις για σύγκλιση πενταμερούς, ακόμα και πριν το τέλος του 2024. Πενταμερής που, σύμφωνα με πληροφορίες, θα πιάσει το κουβάρι θα στηρίζεται στις αρχές του Κραν Μοντανά, τόσο στο πολιτικό κομμάτι, όσο και στον τομέα των εγγυήσεων, ενώ αναμένεται να χρησιμοποιηθούν στις συζητήσεις και πολλά κεφάλαια από το περιβόητο σχέδιο Ανάν που τέθηκε σε δημοψήφισμα πριν από 20 χρόνια.

Τα ζητήματα από αυτή την εξέλιξη είναι δύο. Από την μία υπάρχει η Τουρκία που δεν δέχεται να συζητήσει τίποτε άλλο από την δημιουργία δύο κρατών στο νησί. Αυτό σημαίνει την αναγνώριση από όλους της Τουρκικής Δημοκρατίας Βορείου Κύπρου και βέβαια την οριστική διχοτόμηση του νησιού, αδιαφορώντας την λύση της δικοινοτικής οντότητας ενός κράτους. Από την άλλη πλευρά στο ορίζοντα αχνοφαίνονται και διαφωνίες μεταξύ του Κυριάκου Μητσοτάκη και του Νίκου Χριστοδουλίδη. Οι δύο ηγέτες δεν μοιάζουν να είναι σε κοινή γραμμή.

Στο Μαξίμου θεωρούν ότι «το μομέντουμ στις ελληνοτουρκικές σχέσεις είναι πολύ καλό ώστε μπορεί να υπάρξει επανέναρξη των συνομιλιών για την επίλυση του Κυπριακού». Ωστόσο υπάρχει προβληματισμός στο πρωθυπουργικό μέγαρο από τη στάση του Κύπριου Προέδρου Νίκου Χριστοδουλίδη, ο οποίος φέρεται να μην επιθυμεί (ή να εκτιμά ότι δεν είναι ώριμες οι συνθήκες) να ξεκινήσουν τώρα οι συνομιλίες και να συγκληθεί η πενταμερής. Η Αθήνα φέρεται να πιέζει τη Λευκωσία.

Το Μαξίμου, άλλωστε, εκτιμά πως επειδή τυχόν σύγκλιση της πενταμερούς ενδέχεται να είναι η τελευταία προσπάθεια για επίλυση του Κυπριακού και μετά η διχοτόμηση ενδεχομένως καταστεί αναπόφευκτη, η πίεση σε όλα τα εμπλεκόμενα μέρη για συμφωνία θα είναι μεγάλη. Πολύ περισσότερο που Ουάσιγκτον και Βρυξέλλες έχουν πολύ μεγάλα γεωπολιτικά συμφέροντα για επίλυση του Κυπριακού και ανάδειξη της Κύπρου σε πυλώνα σταθερότητας στην περιοχή.

Όπως αναφέρουν διπλωματικοί αναλυτές «η όλη κατάσταση αρχίζει να θυμίζει την περίοδο του …Σχεδίου Ανάν». Οπότε αυτό που μένει είναι να δούμε αν η ιστορία επαναληφθεί ή όχι. Επί της ουσίας και η Ελλάδα και η διεθνής κοινότητα θέλουν να επαναφέρουν το Σχέδιο Ανάν. Δηλαδή στην δημιουργία μίας Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας. Το σχέδιο Ανάν τον Απρίλιο του 2004 απορρίφθηκε από τους Ελληνοκύπριους (εναντίον είχε ταχθεί ο τότε πρόεδρος Τάσσος Παπαδόπουλος), ενώ οι Τουρκοκύπριοι, παρά το γεγονός ότι ο Ραούφ Ντεκτάς ήταν αρνητικός, ψήφισαν υπέρ, όπως ήθελε ο Ερντογάν. Η ελληνική κυβέρνηση υπό τον Κώστα Καραμανλή είχε δηλώσει ουδετερότητα, ενώ η αντιπολίτευση υπό τον Γιώργο Παπανδρέου είχε ταχθεί υπέρ.

Τι προέβλεπε

Το Σχέδιο Ανάν επέμεινε στον διζωνικό χαρακτήρα της νέας, ομόσπονδης «Ενωμένης Κυπριακής Δημοκρατίας». Κάτω από το ομόσπονδο κράτος, με τη σημαία, το Σύνταγμα, το Κοινοβούλιο και τον εθνικό ύμνο του, θα υπήρχαν τα δύο ισότιμα «συνιστώντα κράτη», Ελληνοκυπριακό και Τουρκοκυπριακό, με τις δικές τους σημαίες, Συντάγματα, Κοινοβούλια και ύμνους.

Η Ενωμένη Κυπριακή Δημοκρατία προβλεπόταν ότι θα έχει μία διεθνή υπόσταση και μία φωνή στα διεθνή φόρουμ και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στο σχέδιο Ανάν προβλεπόταν η πλήρης αποστρατιωτικοποίηση της νήσου. Μετά το 2018, θα έμεναν το πολύ 950 Έλληνες και 650 Τούρκοι στρατιώτες στο νησί και ο αριθμός τους θα υπόκειται σε αναθεώρηση (προς τα κάτω) κάθε τρία χρόνια. Το Σχέδιο δεν προνοούσε την απομάκρυνση των βρετανικών βάσεων από την Κύπρο.

Με βάση το σχέδιο θα επέστρεφε στους Ελληνοκυπρίους μεγάλο μέρος της Αμμοχώστου, η περιοχή Μόρφου και αρκετά χωριά. H Καρπασία θα παρέμενε υπό το τουρκοκυπριακό συνιστών κράτος, αλλά θα απολάμβανε ευρεία αυτοδιοίκηση. Βέβαια υπήρχε πρόβλεψη για μετεγκατάσταση ελληνοκυπρίων στην περιοχή των Τουρκοκυπρίων και το ανάποδο. Φυσικά οι έποικοι θα είχαν το δικαίωμα με την μετεγκατάσταση τους να αποκτήσουν και περιουσία στη νέα τους κατοικία.

Σε ότι αφορούσε τη νομοθετική εξουσία θα συγκροτείτο ένα Ομοσπονδιακό Κοινοβούλιο της Κύπρου με δύο σώματα, τη Γερουσία (24 Ελλληνοκύπριοι και ισάριθμοι Τουρκοκύπριοι) και τη Βουλή των Αντιπροσώπων (αναλογική εκπροσώπηση των δύο πλευρών, ανάλογα με τον πληθυσμό τους). Για να ψηφιστεί ένας νόμος, έπρεπε να εγκριθεί με απλή πλειοψηφία και από τα δύο σώματα, αρκεί να το έχουν ψηφίσει τουλάχιστον το ¼ των αντιπροσώπων από κάθε συνιστών κράτος.

Σε ό,τι αφορούσε την εκτελεστική εξουσία θα δημιουργείτο Προεδρικό Συμβούλιο από έξι μέλη με δικαίωμα ψήφου (τέσσερις Ελληνοκύπριοι, δύο Τουρκοκύπριοι) και άλλα μέλη χωρίς δικαίωμα ψήφου. Οι αποφάσεις θα λαμβάνονται με ομοφωνία ή με πλειοψηφία, αλλά θα απαιτούνταν τουλάχιστον μία θετική ψήφος από κάθε συνιστών κράτος. O πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος θα ανήκουν σε διαφορετικά συνιστώντα κράτη και θα εναλλάσσονται κάθε είκοσι μήνες με αναλογία δύο προς ένα υπέρ των Ελληνοκυπρίων. Δηλαδή θα έχουμε, για τον πρόεδρο, τη διαδοχή: Ελληνοκύπριος-Τουρκοκύπριος-Ελληνοκύπριος, πάλι Ελληνοκύπριος κ.ο.κ.

Το βασικό πρόβλημα και η διαφωνία στις τότε διαπραγματεύσεις ήταν αν η Κύπρος θα παρέμενε ως κρατική οντότητα, ή θα υπήρχε ένα κράτος στη θέση της, που θα το αποτελούσαν δύο Πολιτείες. Η ελληνοκυπριακή πλευρά ζητούσε την πρώτη εκδοχή και η τουρκοκυπριακή τη δεύτερη. Το Σχέδιο Ανάν υποβλήθηκε στις 24 Απριλίου 2004 σε δύο ξεχωριστά δημοψηφίσματα. Είχε προηγηθεί ένα δραματικό διάγγελμα του Τάσσου Παπαδόπουλου, στο οποίο δακρυσμένος είπε μεταξύ άλλων: «Παρέλαβα κράτος διεθνώς αναγνωρισμένο. Δεν θα παραδώσω κοινότητα χωρίς δικαίωμα λόγου διεθνώς και σε αναζήτηση κηδεμόνα». Και τελικά οι ελληνοκύπριοι απέρριψαν το σχέδιο.

Το νέο σχέδιο

Τώρα η ελληνική πλευρά αναμένοντας και την Έκθεση της Μαρία Άνχελα Ολγκίν, δεν είναι αρνητική στο να ξεκινήσει ένας νέος γύρος συνομιλιών πιάνοντας το κουβάρι από το σχέδιο Ανάν και πάνω σε αυτή τη βάση να συνεχίσουν τις συζητήσεις που απέτυχαν το 21017 στην Διάσκεψη στο Κραν Μοντανά, στην οποία συμμετείχαν η Κυπριακή Δημοκρατία, με επικεφαλής τον Πρόεδρο Νίκο Αναστασιάδη, η τουρκοκυπριακή πλευρά με επικεφαλής τον μετριοπαθή Μουσταφά Ακιντζί, οι τρεις εγγυήτριες δυνάμεις (Ελλάδα, Τουρκία και Μ. Βρετανία) και η Ευρωπαϊκή Ένωση ως παρατηρητής. Η διάσκεψη τελούσε υπό την αιγίδα του Γ.Γ. του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες. Τελικά, καθώς η Τουρκία επέμενε στη μη απόσυρση των κατοχικών στρατευμάτων, οι συνομιλίες ναυάγησαν.

Βέβαια στη δύσκολη εξίσωση του Κυπριακού έχει μπει και το κεφάλαιο υδρογονάνθρακες στη Μεγαλόνησο, που έκανε πιο πολύπλοκη την επίλυσή του. Όπως επίσης και το γεγονός ότι πλέον στην ηγεσία της Τουρκοκυπριακής πλευράς είναι ο σκληροπυρηνικός Ερσίν Τατάρ, ενώ και η Τουρκία διαλαλεί, όπως έκανε και πρόσφατα ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Χακάν Φιντάν, ότι «η μόνη λύση για το Κυπριακό είναι η ύπαρξη δύο κρατών στη Μεγαλόνησο και η πλήρης αναγνώριση της ΤΔΒΚ». Κάτι που δείχνει ότι ο νέος γύρος συνομιλιών θα ξεκινήσει (εάν ξεκινήσει) έχοντας εκ των προτέρων αποτύχει, καθώς η απόσταση που χωρίζει τις δύο πλευρές είναι τεράστια και θεωρείται εξαιρετικά δύσκολο να καλυφθεί μέσω των διαπραγματεύσεων. Εκτός και εάν κάποιος από τους δύο προχωρήσει σε μία μεγαλοπρεπή αναδίπλωση.

Το επεισόδιο με Δένδια

Στο μεταξύ την ώρα που εκφράζεται η αισιοδοξία για επανέναρξη των συνομιλιών για το Κυπριακό το τουρκικό υπουργείο Άμυνας επιτέθηκε στο Νίκο Δένδια για τα όσα δήλωσε στην πρόσφατη επίσκεψη του στην Κύπρο. Εκεί, αναφερόμενος στα γεγονότα του 1974, ο κ. Δένδιας έκανε λόγο για «παράνομη, παντελώς αντίθετη με το Διεθνές Δίκαιο, εισβολή», προσθέτοντας πως «είμαστε στη Λευκωσία, την τελευταία διχασμένη πόλη, ενάντια στις αρχές του Διεθνούς Δίκαιου, ενάντια στις αρχές του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών». 
Η Άγκυρα απάντησε, μέσω του υπουργείου Άμυνας, χαρακτηρίζοντας «χαμηλού επιπέδου, ψευδή και συκοφαντική» τη δήλωση του Δένδια, η οποία «στοχοποιεί τους Τουρκοκύπριους και τον ηρωικό τουρκικό στρατό». Παράλληλα, κάλεσε τον υπουργό Άμυνας «να εγκαταλείψει τις προσπάθειές του να υπονομεύσει την κοινή θέση των ηγετών των δύο χωρών, η οποία στοχεύει στην προώθηση των σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας με εποικοδομητικό τρόπο». Δηλαδή σε ελεύθερη μετάφραση ο Νίκος Δένδιας τορπιλίζει τις κοινές θέσεις Μητσοτάκη-Ερντογάν που στοχεύουν στην διατήρηση καλών σχέσεων Ελλάδας-Τουρκίας. Με μία πρώτη ματιά η ανακοίνωση του τουρκικού υπουργείου Άμυνας κινείται στην γραμμή ότι για να υπάρχουν καλές σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας πρέπει να συμφωνούν και για την Κύπρο!

Πολύ λογικά και η απάντηση του ελληνικού υπουργείου Εθνικής Άμυνας ήταν με δηκτικό ύφος αναφέροντας ότι «λυπούμαστε ειλικρινώς που ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας, Νίκος Δένδιας, κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στην Κύπρο, παρέλειψε να «ευχαριστήσει» τις τουρκικές δυνάμεις εισβολής και κατοχής για τις «υπηρεσίες» τους στην προάσπιση των Αρχών του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, την εδαφική ακεραιότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας, την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη Δημοκρατία».
Νωρίτερα ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, Παύλος Μαρινάκης έδωσε την δική του απάντηση στους Τούρκους: «Είναι ανάγκη η Κύπρος να σταματήσει να είναι η τελευταία διαιρεμένη χώρα, δεν νομίζω ότι υπάρχει θέμα διατύπωσης διαφορετικών θέσεων».

Όπως γίνεται αντιληπτό η σημερινή παρουσία του Κυριάκου Μητσοτάκη και Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Κύπρο (ο καθένας στη δική του πλευρά αναμένεται με εξαιρετικό ενδιαφέρον.