Και οι δυο έπλυναν τα χέρια τους (πολύ σχολαστικά…)

Είναι το πρόσωπο που ένιψε τας χείρας του 2.000 χρόνια πριν από τον… Σπύρο Παπαδόπουλο! Είναι, όμως, και ο εμβληματικότερος «ισταποστάκιας» της Ιστορίας, πριν καν ανακαλυφθεί ο όρος και γίνει viral στην πολιτική αργκό. Πέρα από τους αστεϊσμούς που γεννούν η καραντίνα των ημερών, ο Πόντιος Πιλάτος είναι αναμφίβολα ένας από τους κεντρικούς πρωταγωνιστές του Θείου Δράματος.

Του Νίκου Τσαγκατάκη

Αν δεν είχε υπάρξει ο φυσικός δικαστής του Ιησού, ο Πόντιος Πιλάτος μάλλον θα ήταν ένα παντελώς άγνωστο ιστορικό πρόσωπο που απλώς έφτασε στο… πικ της στρατιωτικής καριέρας του στην Ιουδαία, υπηρετώντας τον αυτοκράτορα Τιβέριο. Αρχικά ιππέας, έπειτα χιλίαρχος και, αφού ανήλθε τις βαθμίδες της ιεραρχίας με διαδοχικές θητείες, ο Πιλάτος διορίστηκε κυβερνήτης της Ιουδαίας προτού κλείσει τα 30 του χρόνια.

Στη δεκάχρονη παραμονή του –μεταξύ 26 μ.Χ. και 36 μ.Χ.– στην εξουσία της Ιερουσαλήμ καταγράφηκαν πολλά περιστατικά ωμής στρατιωτικής βίας. Ωστόσο, αυτό που στιγμάτισε τη θητεία του ήταν ένας θάνατος που ΔΕΝ ήθελε. Κι αυτό διότι μπορεί τελικά ο Θεάνθρωπος να καταδικάστηκε από τους Ιουδαίους που κραύγαζαν το περίφημο «Σταύρωσον αυτόν», αλλά ο Πόντιος Πιλάτος αποτυπώθηκε στην παγκόσμια συλλογική μνήμη ως ο άνθρωπος που σκεπτόμενος το πολιτικό κόστος ξέπλυνε την ευθύνη της διαφωνίας του πλένοντας τα χέρια του και άφησε το πλήθος να αποφασίσει… δημοψηφισματικά ποιος θα σταλεί στον Γολγοθά: ο Ιησούς ή ο Βαραββάς.

Η διαφωνία του Πιλάτου για τη θανάτωση του Ιησού καταγράφεται, άλλωστε, ξεκάθαρα στο κατά Ιωάννη ευαγγέλιο (Ιω. ΙΘ΄ 6-7) ότι ο Ρωμαίος έπαρχος παραδίδει την τύχη του Ιησού στα χέρια των Ιουδαίων, καθώς δεν βρήκε κανένα στοιχείο ενοχής ώστε να τον καταδικάσει σε σταύρωση («Λάβετε αὐτὸν ὑμεῖς καὶ σταυρώσατε. Ἐγὼ γὰρ οὐχ εὑρίσκω ἐν αὐτῶ αἰτίαν»). Δεν ήταν όμως αρκετή…

Η Δίκη των Δικών

Κατά τη Δίκη των Δικών ο Πόντιος Πιλάτος αντιλήφθηκε αμέσως ότι ο Ιησούς δεν αποτελούσε απειλή για τη Ρώμη, και η διαδικασία όφειλε να σταματήσει εκεί, παρ’ ότι οι πρωθιερείς Ιουδαίοι επέμεναν ότι Αυτός υπονόμευε το έθνος. Αντιλαμβανόμενος όμως ότι η τυχόν απελευθέρωση του Ιησού θα προξενούσε και άλλες ταραχές και ειδικά όταν οι σχέσεις του με τον αυτοκράτορα Τιβέριο είχαν διαταραχθεί, βρέθηκε σε δίλημμα. Επεχείρησε να μεταβιβάσει την αρμοδιότητα της δίκης στον Ηρώδη Αντύπα, αφού ο Ιησούς είχε γεννηθεί στη Γαλιλαία, προσπάθησε να τον απαλλάξει διά μέσω του συγκεντρωμένου πλήθους, αλλά το πλήθος απάλλαξε τον Βαραββά, και τελικά ένιψε κατά τα εβραϊκά έθιμα τα χέρια του και «αμαρτία ουκ έχω», βάζοντας τη σταδιοδρομία του πάνω από τη Δικαιοσύνη και την ίδια του τη συνείδηση.

Τι απέγινε ο Πιλάτος;

Τις τελευταίες επίσημες πληροφορίες για τον βίο και την πολιτεία του Πόντιου Πιλάτου τις αντλούμε από τον Ιώσηπο, ο οποίος γράφει ότι ένας όχλος οπλισμένων Σαμαρειτών συγκεντρώθηκε στο Όρος Γαριζίν προκειμένου να ανακαλύψει τους κρυμμένους θησαυρούς του Μωυσή. Κατ’ εντολήν του Πιλάτου τα στρατεύματά του θανάτωσαν αρκετούς και οι Σαμαρείτες τον ανέφεραν στον ανώτερό του, τον Λούκιο Βιτέλλιο, κυβερνήτη της Συρίας, ο οποίος τον υποχρέωσε να επιστρέψει στη Ρώμη για να λογοδοτήσει στον αυτοκράτορα. Ο Τιβέριος πέθανε προτού φτάσει ο Πιλάτος εκεί, και έκτοτε το όνομά του εξαφανίζεται από την ιστορία, αφήνοντας έτσι τη φαντασία να καλπάζει. Τα σενάρια κυμαίνονται από το ότι ασπάστηκε τον Χριστιανισμό (οι Αιθίοπες Χριστιανοί τον έχουν ανακηρύξει «άγιο») μέχρι το ότι αυτοκτόνησε όπως ο Ιούδας ο Ισκαριώτης, ωστόσο καμία ιστορική καταγραφή δεν υπάρχει.

Το παράδοξο όμως είναι ότι στα Ευαγγέλια τονίζεται ότι δεν ήταν εκείνος ο μοναδικός υπεύθυνος για τον θάνατο του Ιησού, και έτσι ξεκινά η πρωτοχριστιανική λαϊκή παράδοση του άμεμπτου Πιλάτου ως μάρτυρα των Παθών του Ιησού που παρ’ ότι προσπάθησε δεν κατάφερε να Τον βοηθήσει. Ανά τους αιώνες αποδόθηκαν πολλά κείμενα στον Πόντιο Πιλάτο και η επιστήμη και η θεολογία δεν μπορούν να αποφασίσουν ακόμα οριστικά για τη γνησιότητά τους, με κυριότερα τα ΑCTA PILATI, οι «Πράξεις Πιλάτου», δήθεν επιστολές του στον αυτοκράτορα Τιβέριο που περιγράφουν τη δίκη και τη Σταύρωση του Χριστού. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν αναφέρεται πουθενά στην Καινή Διαθήκη, αλλά υπάρχει μόνο μία αναφορά στο «ψευδοευαγγέλιο» του Νικοδήμου, το οποίο όμως χρονολογείται στον 4ο μ.Χ. αιώνα και άρα είναι ψευδεπίγραφο, αφού ο Νικόδημος ήταν σύγχρονος του Ιησού.

Πολλοί ισχυρίζονται ότι, μεσουρανούσης της Ρώμης κατά τα πρώτα χριστιανικά χρόνια δεν θα ήταν έξυπνο να αποδοθεί το ανάθεμα της Σταύρωσης στον Ρωμαίο κυβερνήτη, οπότε μετατοπίστηκε το ηθικό βάρος στους Εβραίους, βάζοντας μαζί με το στίγμα και τα θεμέλια για τον μετέπειτα διωγμό τους. Στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο παρουσιάζεται το ίδιο πλήθος να φωνάζει «σταύρωσον αυτόν, το αίμα του πάνω σε εμάς και στα παιδιά μας», φράση που σε πολλά μάτια σήμερα μεταφράζεται στο κατακερματισμένο από τους Ρωμαίους εβραϊκό έθνος και τους διασκορπισμένους ανά τους αιώνες Εβραίους σε όλη τη γη, ως απόδειξη της τιμωρίας του Θεού. Ωστόσο, το στίγμα είναι βαρύ και απασχολεί έντονα την εβραϊκή κοινότητα, η οποία τονίζει ότι οι Σαδδουκαίοι που τον καταδίκασαν σε θάνατο αντιπροσώπευαν μόνο μια μειοψηφία του εβραϊκού λαού, ενώ η πλειοψηφία των Εβραίων κατά την περίοδο του Ιησού υποστήριξε πραγματικά τους θετικούς προς τον Χριστό Φαρισαίους, οπότε εάν δίκαζαν εκείνοι θα τον είχαν αθωώσει.

Μετά από αιώνες εχθρότητας μεταξύ της χριστιανοσύνης και του εβραϊκού λαού, μάλλον έχει έρθει η ώρα να επανεξετάσουμε τα γεγονότα στο ιστορικό, θρησκευτικό και κοινωνικό τους πλαίσιο. Και ποιος ξέρει, ίσως ο Πόντιος Πιλάτος κάπου ξαναφανεί…