ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ: Πως φτάσαμε έως εδώ και πού πάμε μετά

Όλα τα δημοσιογραφικά κλισέ του τύπου «μυρίζει μπαρούτι», «χτυπούν τα τύμπανα του πολέμου», «άνοιξε ο ασκός του Αιόλου» και άλλα παρόμοια κατέρριψε εν μία νυκτί ο Βλαντιμίρ Πούτιν, όταν τα χαράματα της 24ης Φεβρουαρίου διέταξε τους στρατηγούς του να χτυπήσουν την Ουκρανία. Το τι ξημέρωσε την Πέμπτη για τους Ουκρανούς το ξέρουμε. Το τι θα… ξημερώσει για τον υπόλοιπο κόσμο –συμπεριλαμβανομένης της χώρας μας– αποτελεί ένα μεγάλο και θολό ερωτηματικό.

Του Νίκου Τσαγκατάκη

Κυκλοφορεί ένα ανέκδοτο τα τελευταία 24ωρα στα social media, όπου κάποιος ρωτάει τον Βλαντιμίρ Πούτιν με ποιες χώρες συνορεύει η Ρωσία και εκείνος του απαντάει «Με όποιες γουστάρει!!!». Κυνικότατο το χιουμοράκι, ειδικότερα όταν οι βόμβες σκάνε δίπλα στην πόρτα νοσοκομείου στην Ουκρανία, αναγκάζοντας τους γιατρούς να μεταφέρουν σε πρόχειρο καταφύγιο στο υπόγειο του κτιρίου ακόμα και βρέφη που βρίσκονταν σε θερμοκοιτίδες.

Δεν παύει όμως να είναι κι ένας εύστοχος αστεϊσμός, αφού ακριβώς αυτό κάνει ο Πρόεδρος της Ρωσίας από το χάραμα της περασμένης Πέμπτης: κάνει γούστο να επαναχαρτογραφήσει την ευρύτερη περιοχή και το πράττει… στεγνά, αγνοώντας σύνορα και διεθνές δίκαιο.

Εκμεταλλευόμενος πολλά πράγματα, πρωτίστως τη χαοτική διαφορά δύναμης πυρός της χώρας του σε σχέση με την Ουκρανία αλλά και την αμεριμνησία της Δύσης, ο Πούτιν κατάφερε σε λιγότερο από 30 ώρες να εξουδετερώσει περισσότερες από 70 χερσαίες εγκαταστάσεις της ουκρανικής στρατιωτικής υποδομής (σ.σ. 11 αεροδρόμια, κέντρα διοίκησης, ναυτική βάση του Πολεμικού Ναυτικού της Ουκρανίας, καθώς και 18 σταθμούς ραντάρ αντιαεροπορικής άμυνας). Έτσι, το «στοίχημα» είναι αν η πρωτεύουσα της Ουκρανίας, το Κίεβο, θα «πέσει» σε λιγότερες ή περισσότερες από τις 96 ώρες που έχουν προβλέψει οι ΗΠΑ.

Πριν διαπιστωθεί το αν θα διαψευστεί η αμερικανική πρόβλεψη, αξίζει να ιχνηλατηθεί το πώς φτάσαμε έως εδώ και κυρίως το πού θα πάμε μετά. Με μια σειρά ερωταπαντήσεων που ακολουθούν, η «Α» επιχειρεί σήμερα να φωτίσει όσο πιο εκλαϊκευμένα γίνεται τη διαδρομή από το ιστορικό υπόβαθρο και την αφορμή της κρίσης μέχρι τον τελικό προορισμό.

>>>ΓΙΑΤΙ ΞΕΣΠΑΣΕ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ: Οι λόγοι είναι πάρα πολλοί. Κατ’ αρχάς, εδώ και πάρα πολλά χρόνια η Ρωσία νιώθει ότι στριμώχνεται όλο και περισσότερο από τη στρατηγική των «ανοιχτών θυρών» που ακολουθεί το ΝΑΤΟ, με την εισδοχή ως μελών στη Βορειοατλαντική Συμμαχία κρατών που μετά το τέλος τού Β. Παγκοσμίου Πολέμου ανήκαν στη ρωσική σφαίρα επιρροής.

Απόδειξη ότι μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου τον Νοέμβριο του 1989 και τις κοσμογονικές αλλαγές που επακολούθησαν μέχρι και τη διάλυση της ΕΣΣΔ, τα Χριστούγεννα του 1991, στο ΝΑΤΟ έχουν εισέλθει κατά σειρά η Τσεχία, η Ουγγαρία και η Πολωνία το 1999, για να ακολουθήσουν το 2004 η Βουλγαρία, η Εσθονία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Ρουμανία, η Σλοβακία, Σλοβακία και η Σλοβενία.

Και μόνο η δήλωση βούλησης της Ουκρανίας να μπει στο εχθρικό κλαμπ, αλλά και η αντίστοιχη πρόθεση των ΝΑΤΟϊκών να τη δεχτούν, αποτέλεσαν casus belli για τη Μόσχα τού Πούτιν, που θεωρεί ότι μια τέτοια εξέλιξη θα της ψαλιδίζει ακόμη περισσότερο τον ζωτικό γεωπολιτικό χώρο της και ότι θα φέρει την πολεμική μηχανή τού ΝΑΤΟ ακριβώς έξω από την πόρτα της.

Ένας άλλος λόγος που δεν έχει αξιολογηθεί επαρκώς, αλλά που ιστορικά παίζει τον ρόλο του, είναι ότι στο ρωσικό υποσυνείδητο η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης έχει καταγραφεί ως γενόμενη με όρους υποτέλειας και όχι ευημερίας για τον ρωσικό λαό. Σε τέτοιες περιπτώσεις είναι βολικό ένα καθεστώς, εν προκειμένω το καθεστώς Πούτιν, να θρέψει τον λαό του με το σανό του αδικημένου και του «ελεύθερου πολιορκημένου», όταν δεν μπορεί να το ταΐσει με ψωμί, όταν οι βασικές κοινωνικές δομές όπως η υγεία και η παιδεία κλονίζονται (σ.σ. το προσδόκιμο ζωής των Ρώσων είναι σχεδόν κατά 10 χρόνια μικρότερο από αυτό του μέσου Ευρωπαίου), και η φτώχια διογκώνεται.

Τέλος, δεν θα πρέπει να παραγνωριστεί ο προσωπικός παράγοντας. Με την έπαρση και την αλαζονεία που προσφέρουν περισσότερα από 20 χρόνια στο ύπατο αξίωμα της χώρας του, αλλά και με ισχυρές προσλαμβάνουσες από την πενταετή θητεία του ως μυστικός πράκτορας της KGB στην ανατολική Γερμανία την περίοδο 1985-1990, ο Πούτιν έχει βαλθεί να αποκαθηλώσει τον ηγέτη της Ρωσικής Επανάστασης, Λένιν, επιφυλάσσοντας για τον εαυτό του τον ιστορικό «προορισμό» του αναγεννητή της Μεγάλης (τσαρικής;) Ρωσίας. Κι αυτό δεν μπορεί να συμβεί δίχως η χώρα του να δείξει πυγμή.

>>>ΤΙ ΕΠΙΔΙΩΚΕΙ ΝΑ ΕΠΙΤΥΧΕΙ ΜΕ ΤΗΝ ΕΙΣΒΟΛΗ ΚΑΙ ΜΕΧΡΙ ΠΟΥ ΣΚΟΠΕΥΕΙ ΝΑ ΤΟ ΦΤΑΣΕΙ Ο ΠΟΥΤΙΝ: Όταν το 2008 η Γεωργία με πρόεδρο τον Μιχαήλ Σαακασβίλι θέλησε να ενταχθεί κι αυτή στο ΝΑΤΟ, η Ρωσία τάχθηκε διπλωματικά και στρατιωτικά στο πλευρό των αυτονομιστών της Νότιας Οσετίας και της Αμπχαζίας, που έχουν ανακηρύξει ντε φάκτο την ανεξαρτησία τους από τη «μαμά» Γεωργία επιζητώντας την αγκαλιά της «μπάμπουσκας» Ρωσίας.

Περίπου το ίδιο «έργο» με άλλους πρωταγωνιστές παίχτηκε και το 2014 στην Κριμαία, όταν η ανατροπή της κυβέρνησης του προέδρου Βίκτορ Γιανούκοβιτς ξεσήκωσε τους ρωσόφωνους, που ζητούσαν κι αυτοί την απόσχισή τους από τη Ουκρανία, με τον Βλαντιμίρ Πούτιν να ανάβει και τότε το πράσινο φως για στρατιωτική εισβολή στην Κριμαία, όπως και έγινε. Και επειδή η επανάληψη είναι η μητέρα της μάθησης, η Μόσχα υπέγραψε το «σίκουελ» της ουκρανικής κρίσης, αναγνωρίζοντας στην αρχή της εβδομάδας την ανεξαρτησία ως αυτόνομων κρατικών οντοτήτων των επαρχιών της ανατολικής Ουκρανίας, του Ντόνετσκ και του Λουγκάνσκ, και εισβάλοντας στη χώρα με το πρόσχημα της προστασίας των ρωσόφωνων αυτονομιστών «αδελφών». Οποία σύμπτωσις; Στο διάγγελμά του ο Πούτιν επικαλέστηκε επανειλημμένα τα γεγονότα του 2014 στην Ουκρανία, χαρακτηρίζοντας πραξικόπημα τις διαδηλώσεις του Μαϊντάν και παράνομη  χούντα τη νυν ουκρανική κυβέρνηση Ζελένσκι.

Το μοτίβο είναι ξεκάθαρο και δείχνει πού στόχευε η ρωσική εισβολή και πού σκοπεύει να τη φτάσει ο νεόκοπος «τσάρος». Με μία σειρά καταδρομικών στρατιωτικών χτυπημάτων που ξεκίνησαν στη Γεωργία, συνεχίστηκαν στην Κριμαία και τώρα εκτυλίσσονται στη Μαριούπολη (σ.σ. το μεγαλύτερο λιμάνι που περιγράφεται ως το «περιδέραιο της Αζοφικής Θάλασσας»), η Ρωσία θα επιδιώξει να καταστήσει την Ουκρανία ένα περίκλειστο κρατίδιο δίχως έξοδο ούτε στη Μαύρη Θάλασσα ούτε στη Θάλασσα του Αζόφ. Αν μάλιστα η επέλαση της «κόκκινης αρκούδας» συνεχιστεί, όπως όλα δείχνουν, προς την Οδησσό, το σημαντικό ουκρανικό λιμάνι στον Εύξεινο Πόντο, που ελάχιστα απέχει από τα σύνορα με τη Μολδαβία, και ταυτόχρονα υποταχθεί το Κίεβο που βρίσκεται μία ανάσα από τη συνοριακή γραμμή της Ουκρανίας με τη Λευκορωσία του «συντρόφου» Λουκασένκο, η Ρωσία:

α) Θα φτάσει να ελέγχει μία έκταση που στο κέντρο της θα διατηρεί μία κρατική οντότητα-«μαριονέτα», αφού η κυβέρνηση Ζελένσκι θα αναγκαστεί να αποδεχτεί τους δύο όρους υποταγής που ζήτησε η Μόσχα και οι οποίοι αφορούν την τήρηση «ουδέτερης» στάσης και την αποστρατιωτικοποίηση (σ.σ. αποναζιστικοποίηση την ονομάζει ο Πούτιν). Σημειωτέον έχει αρχίσει να συζητιέται έντονα η παλινόρθωση στην ουκρανική εξουσία τού Β. Γιανούκοβιτς που από τα γεγονότα τού 2014 ζει στη Ρωσία.

β) Η ίδια περιγραφόμενη έκταση θα έχει πια στα δυτικά της ως φυσικό σύνορο τον Δνείστερο ποταμό, εν ολίγοις θα έχει «απλωθεί» μέχρι τα ανατολικά σύνορα του ΝΑΤΟ (βλ. Πολωνία και Βαλτικές χώρες).

>>>ΕΧΕΙ ΕΥΘΥΝΕΣ Η ΔΥΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ; Η απάντηση είναι ξεκάθαρα «ναι». Κατ’ αρχάς η αλαζονεία δεν είναι προνόμιο της ρωσικής πολιτικής, αλλά απαντάται σε μεγάλες ποσότητες και στον τρόπο με τον οποίο διαβάζουν οι ΗΠΑ τα θέματα γεωπολιτικής και διεθνούς ασφάλειας. Είναι πανθομολογούμενο ότι μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου οι Αμερικανοί αισθάνθηκαν οι απόλυτοι «πλανητάρχες» και οδηγήθηκαν νομοτελειακά στο λάθος να απλώσουν το «πάπλωμα» της επικυριαρχίας τους πολύ πιο μακριά από όπου έφταναν τα «πόδια» του ΝΑΤΟ. Ειδικά στην περίπτωση της ρωσο-ουκρανικής κρίσης, η διοίκηση Μπάιντεν  έκανε άγαρμπες κινήσεις, άφησε να αιωρείται ότι η εισδοχή της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ –που ήταν η λεπτή κόκκινη γραμμή της Ρωσίας– απλώς θα πάρει αναβολή, ενώ όλες τις ημέρες που προηγήθηκαν της εισβολής περιορίστηκαν στο να κάνουν τον… τελάλη. Να ανακοινώνουν, δηλαδή, τις πιθανές ημερομηνίες που ο Πούτιν θα επιτεθεί, δίχως να καθιστούν απολύτως σαφές και μετρήσιμο τι θα διακινδυνεύει να χάσει ο «τσάρος» αν κάνει το απονενοημένο. Μόνη αμερικανική προειδοποίηση –αν μπορεί να ειδωθεί ως τέτοια– ήταν ότι οι ΗΠΑ θα υπερασπιστούν κάθε εκατοστό ΝΑΤΟϊκού εδάφους. Αποτέλεσμα; Ο Πούτιν. που ποτέ φυσικά δεν θα αποτολμούσε επίθεση σε χώρα του ΝΑΤΟ, μέτρησε τα υπέρ και τα κατά, είδε ότι δεν υπάρχει κάτι στον ορίζοντα που θα τον «πληγώσει» ανεπανόρθωτα, και… μπούκαρε.

Για την Ευρωπαϊκή Ένωση, ούτε λόγος. Η ατολμία, η γραφειοκρατική ακαμψία, οι πολλές αντίρροπες προσεγγίσεις και συμφέροντα, με παράλληλη απουσία κοινής εξωτερικής πολιτικής και ευρω-στρατού την καθιστούν όχι μόνο στο ουκρανικό αλλά γενικότερα ένα μάλλον μη υπολογίσιμο «σκιάχτρο» στα μάτια κάθε δικτατορίσκου που θέλει να παίξει με τα τανκς και τα στρατιωτάκια του.

>>>ΟΙ ΚΕΡΔΙΣΜΕΝΟΙ, ΟΙ ΧΑΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ: Στους μεγάλους κερδισμένους είναι χωρίς αμφιβολία η Ρωσία, που επελαύνει ανενόχλητη προς την εκπλήρωση των γεωπολιτικών (επεκτατικών) στόχων της. Στο στρατόπεδο των κερδισμένων θα πρέπει να στοιχηθούν και οι ΗΠΑ. Δεν έριξαν ούτε μία πιστολιά, η Ουκρανία δεν είναι μέλος τού ΝΑΤΟ ώστε να θεωρηθεί υποχώρηση η στάση τους, ενώ στο άμεσο μέλλον έχουν λαμβάνειν ζεστό χρήμα τόσο από τις ποσότητες υγροποιημένου φυσικού αερίου που θα εξάγουν στην Ευρώπη, αλλά και από την κούρσα των εξοπλισμών που αναμένεται να ξεκινήσει στις χώρες του ανατολικού βραχίονα του ΝΑΤΟ, προκειμένου να μεγιστοποιήσουν την αποτρεπτική δύναμή τους έναντι του ρωσικού επεκτατισμού.

Στη μεριά των χαμένων, τώρα, πρώτη-πρώτη είναι η Ουκρανία, που αφέθηκε μόνη και έρημη να παλέψει για την ανεξαρτησία της παρά τα περί του αντιθέτου λεγόμενα της Δύσης, που υποτίθεται ότι θα προσέφεραν κάλυψη και ασφάλεια. Δεύτερη χαμένη, η Ευρώπη, που θα αντιμετωπίσει τις ενεργειακές και όχι μόνο συνέπειες της ρωσικής εισβολής. Η ακρίβεια καλπάζει ακόμη περισσότερο από την έναρξη του πολέμου, ενώ οι ελλείψεις δεν αποκλείεται να επεκταθούν και στο διατροφικό κομμάτι. Σημειώνεται ότι οι δύο μεγαλύτεροι σιτοβολώνες παγκοσμίως είναι στη Ρωσία και στην Ουκρανία.