Τάκης Χρυσικάκος: «Απίστευτη η διαχρονικότητα του Καζαντζάκη»
«Φτάσε όπου δεν μπορείς!» Μια από τις φράσεις του Νίκου Καζαντζάκη που έκανε μότο του ένας από τους σημαντικότερους ανθρώπους της τέχνης που επάξια εκπροσωπεί τη χώρα στο εξωτερικό με τις ελληνογενείς παραστάσεις του, όπως η «Αναφορά στον Γκρέκο». Η ευγένεια ψυχής, η αρχοντιά, το ήθος, το πνεύμα, τόσα και άλλα τόσα σ’ εκείνον που… τόλμησε να θεατροποιήσει ελληνική λογοτεχνία. Νέκταρ η συζήτηση με τον Τάκη Χρυσικάκο. Και δρόμος προς τη θέωση…
Ιχνηλατώντας… με την Καίτη Νικολοπούλου
Κύριε Χρυσικάκο, πώς κάνατε το θέατρο τρόπος ζωής;
«Είναι σημαντικό για μένα να μπορώ να ψυχαγωγώ με την κυριολεκτική σημασία της λέξης: αγωγή της ψυχής. Και αυτό μου δίνει δύναμη να συνεχίζω σε αυτήν τη διαδρομή».
Ο Καζαντζάκης έγραψε την «Αναφορά στον Γκρέκο» το 1956 στη Γαλλία. Εάν ζούσε τώρα, πιστεύετε πως θα έγραφε τα ίδια, με δεδομένο ότι και τότε και τώρα τα ίδια προβλήματα, φτώχεια, πείνα, ανεργία, διώξεις;
«Ο λόγος που επέλεξα μαζί με τη Νίκη Σταύρου από τις εκδόσεις Καζαντζάκη το ανέβασμα της “Αναφοράς στον Γκρέκο” έχει σχέση με την κατάσταση την οποία ζούμε σήμερα. Η έλλειψη αξιοπρέπειας, περηφάνιας, ανδρείας, που διακατέχουν τη χώρα μας τώρα, όπως και τότε, νομίζω πως θα οδηγούσαν το χέρι του να γράψει τα ίδια πράγματα. “Φύγαμε με σκυμμένο το κεφάλι από τη θλίψη γι’ αυτά που βιώνουμε, αλλά περήφανοι. Σκεπτικοί, αλλά περήφανοι”, μου λέει ο κόσμος. Αυτό που μας λέει ο Καζαντζάκης σήμερα είναι: να μπορέσουμε να νιώσουμε ότι δεν είμαστε οι κατάπτυστοι της Ευρώπης, αλλά ένας λαός που έρχεται από πολύ μακριά, εξ ου και η μεγάλη αναφορά του στον Όμηρο και στο ελληνικό χώμα, στο φως το ελληνικό που δεν υπάρχει πουθενά στον κόσμο. Μπορούμε εάν ξανασκύψουμε στις αξίες που χάσαμε με δική μας υπαιτιότητα και δουλέψουμε σωστά, να κερδίσουμε όσα χάσαμε. Είναι απίστευτο το πόσο διαχρονικός είναι ο Καζαντζάκης!»
Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος πρότεινε να το «αποτυπώσει σε βίντεο η ΕΡΤ και να το διανείμει στα λύκεια της χώρας». Τι λέτε επ’ αυτού;
«Το κράτος απουσιάζει! Δεν ασχολείται κανείς, όχι τώρα αλλά ανέκαθεν. Σκεφτείτε πόσο κυνηγήθηκαν, πόσο απαξιώθηκαν, πόσο χλευάστηκαν κάποιοι, ανάμεσά τους ο Νίκος Καζαντζάκης τότε, ο Μίκης Θεοδωράκης σήμερα! Δυστυχώς. Εδώ μου ζητάνε από διάφορες χώρες να παρουσιάσω τον Καζαντζάκη, και τα αρμόδια υπουργεία δεν υπάρχουν, παρόλο που εκπροσωπούμε την Ελλάδα σε όλο τον κόσμο. Και δεν αναφέρομαι σε χρήματα βεβαίως».
Το ότι προτιμήσατε κλασικές νόρμες από το εμπορικό θέατρο είχε επιπτώσεις στη ζωή σας;
«Σε όλη μου τη ζωή παλεύω μόνος μου, μακριά από συμφέροντα. Πάντα πίστευα ότι όταν ασχολείσαι με την τέχνη όπως πρέπει, όταν ανεβάζεις ένα έργο με αξία, θα πάρει τον δρόμο του, είναι σίγουρο».
Τα τελευταία χρόνια επιδοθήκατε σε μια προσπάθεια να φέρετε κοντά στο κοινό έργα σπουδαίων Ελλήνων λογοτεχνών. Ποιο ήταν το κίνητρο;
«Ναι, ξεκίνησα με Βιζυηνό, “Αμάρτημα της μητρός μου», με Παπαδιαμάντη, διηγήματα, “Τον καιρό των χρυσανθέμων” του Μάνου Ελευθερίου… Μ’ ενδιαφέρει πάρα πολύ η γλώσσα. Το να φέρουμε αυτό που δεν καταλαβαίνουμε στα μέτρα μας, όπως το κρεβάτι του Προκρούστη, είναι απαράδεκτο για μένα».
Θεωρείτε το θέατρο ως ένα μέσον για να κορέσει τη δίψα του κοινού για μάθηση;
«Σίγουρα ναι!»
Ο Καζαντζάκης έχει επηρεάσει τη σκέψη σας και τη ζωή σας;
«Ναι, σίγουρα. Μέσα από τον Καζαντζάκη διαπίστωσα ότι υπάρχουν κάποιοι, λίγοι δυστυχώς καθώς η κρίση δεν μας έκανε ρομαντικούς, που πάνε κόντρα στο ρεύμα, ανάμεσά τους κι εγώ».
Τάφος Καζαντζάκη… Τι συναισθήματα σας προκάλεσε η παράσταση σ’ εκείνο το ιερό σημείο;
«Το θεώρησα τιμή για μένα. Μόνο που δεν περίμενα το ρίγος, την ανατριχίλα, το δέος που θα ένιωθα. Μου κοπήκαν τα γόνατα. Επειδή και ο σωματότυπός μου βοηθάει στο να μοιάζω στον Νίκο Καζαντζάκη, μου έλεγαν στα όρια του μεταφυσικού, ανάμεσά τους και ο αρχιεπίσκοπος Ειρηναίος: “Σαν να βγήκε από τον τάφο του και άρχισε να μας μιλάει”. Ήταν τρομακτική η συγκίνηση. Μεγαλειώδες!…»
Και ας έρθουμε στις Βρυξέλλες. Στην ελληνική γλώσσα;
«Η παράσταση ανέβηκε στις Βρυξέλλες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με πρόταση του καθηγητή και ευρωβουλευτή κ. Γραμματικάκη. Και δεν δέχθηκαν υποτιτλισμό. Ήθελαν να βιώσουν μαζί με τον Καζαντζάκη και τη γλώσσα του. Δεν ήθελαν να χάσουν το παραμικρό από εκείνον. Είναι εκπληκτικό! Αρκεί να σας πω ότι χειροκροτούσαν όρθιοι και δεν σταματούσαν με τίποτε για πολλή ώρα!»
Πείτε μας μια φράση του Καζαντζάκη που θεωρείτε ότι θα σας ακολουθεί…
«Δεν είναι μόνο μία. “Φτάσε όπου δεν μπορείς”. Αυτή η φράση σηματοδοτεί πολλά στη ζωή μου πριν και από εδώ και πέρα, πώς να γίνουμε καλύτεροι, πώς να ξεπεράσουμε τα όριά μας, πώς να προσφέρουμε κάτι πέρα από τις δυνατότητές μας. Επίσης: “Όμως για ένα ήμουν βέβαιος σε όλη μου τη ζωή: ένας δρόμος ένας μονάχα οδηγάει στον θεό, ο ανήφορος, ποτέ ο κατήφορος, ποτέ ο δρόμος ο στρωτός, ο ανήφορος μονάχα”. Επίσης, η φράση η οποία για μένα είναι κανόνας: “Η αξία του ανθρώπου δεν είναι η νίκη, παρά ο αγώνας για τη νίκη, κι ακόμα ξέρω τούτο: δεν είναι ούτε ο αγώνας για τη νίκη. Η αξία του ανθρώπου είναι μία μονάχα: να ζει και να πεθαίνει παλικαρίσια και να μην καταδέχεται αμοιβή. Κι ακόμα τούτο, ακόμη πιο δύσκολο: η βεβαιότητα πως δεν υπάρχει αμοιβή να μη σου κόβει τα ήπατα παρά να σε γεμίζει χαρά, υπερηφάνεια και ανδρεία”».
Ανάμεσα στο κοινό σας, αντιλαμβάνεστε νέα παιδιά;
«Ω, ναι! Πολλά νέα παιδιά έρχονται στις παραστάσεις μας, και αυτό με συγκινεί αφάνταστα. Είναι υπέροχο! Αρκεί να σας πω ότι και με Παπαδιαμάντη και με Καζαντζάκη κάναμε παραστάσεις σε σχολεία, λύκεια ως επί το πλείστον. Κι εκεί που έβλεπες τα παιδιά αγρίμια, μετά τα έβλεπες με κατάνυξη να συμμετέχουν. Κι αυτό θεωρώ επιτυχία για μένα!»
Πρόκειται για θεατροποιημένη αφήγηση. Τι πιστεύετε ότι προσφέρει στο κοινό σας;
«Τη φαντασία! Ο καθένας ταξιδεύει με τη δική του φαντασία, σαν να διαβάζει ένα βιβλίο. Πλάθει δικές του εικόνες…»
Θα ακολουθήσει περιοδεία της παράστασης μετά την Αθήνα;
«Ναι, θα γίνει περιοδεία σε κάποιες πόλεις της Ελλάδας αλλά και στο εξωτερικό. Όμως πιστεύω ότι η παράσταση θ’ ανέβει και την επόμενη σεζόν, καθώς πολύς κόσμος μάς τη ζητάει».